Είχαμε τα αγαθά της ειρήνης: τα πανηγύρια μας, τις χαρές μας, τις αποσπερίδες μας, τους έρωτές μας, τα παντρέματά μας, και ήρθε μετά ο ναζισμός, δεν θέλω να λέω οι Γερμανοί, ο ναζισμός και μας άλλαξε τον τρόπο της ζωής μας και μας την έκανε ανυπόφορη…
Μιχάλης Φανουράκης,
αυτόπτης μάρτυρας της Μάχης της Κρήτης στο Ηράκλειο [10]
Η Μάχη της Κρήτης αποτέλεσε ένα από τα πιο σημαντικά, από κάθε άποψη, γεγονότα στην ιστορία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ακόμα και σήμερα ιστορικοί, ερευνητές, στρατιωτικοί αλλά και απλοί πολίτες μελετούν κάθε λεπτομέρεια αυτής της φοβερής σύγκρουσης. Οι μελέτες εκτείνονται σε πολλά και διαφορετικά πεδία: από τις αποφάσεις των Hitler και Goering μέχρι ζητήματα στρατηγικής και τακτικής και από το ρόλο της ANZAC [11] μέχρι την αντίσταση των Κρητών. Αν και σκοπός της παρουσίασης δεν είναι η λεπτομερής εξέταση και ανάλυση της Μάχης της Κρήτης, ωστόσο, θα παρουσιάσουμε κάποια βασικά σημεία της φοβερής αυτής σύγκρουσης.
Μάχη της Κρήτης (Luftlandeschlacht um Kreta, Unternehmen “Merkur”) αποκαλούμε την επιχείρηση κατάληψης ολόκληρου του νησιού από τους Γερμανούς κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην Κρήτη έγινε η μεγαλύτερη αεραποβατική επιχείρηση της εποχής, η οποία όμως δεν εξελίχθηκε για τους Γερμανούς όπως την περίμεναν καθώς συνάντησαν ισχυρή αντίσταση από τους Κρητικούς αλλά και τους Συμμάχους.
Λόγω της γεωγραφικής και στρατηγικής της θέση, η Κρήτη αποτέλεσε από την αρχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ζωτικό χώρο τον οποίον οι Έλληνες και οι Σύμμαχοι επιδίωξαν να διατηρήσουν υπό την κυριαρχία τους. Όμως στις αρχές του Ιουνίου του 1941, μετά τη Μάχη της Κρήτης, το νησί πέρασε στα χέρια των δυνάμεων του Άξονα.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η επίθεση της Ιταλίας εναντίον της Ελλάδας τον Οκτώβριο του 1940 άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου. Η ήττα του ιταλικού στρατού από τον ελληνικό έφερε την επιχείρηση Marita οδηγώντας στην τριπλή κατοχή της Ελλάδας από γερμανικές, ιταλικές και βουλγαρικές δυνάμεις. Η κατάληψη της Κρήτης από τις δυνάμεις του Άξονα εντάχθηκε στην επιχείρηση Ερμής (Unternehmen Merkur) που ξεκίνησε την Τρίτη 20 Μαΐου και ολοκληρώθηκε 12-13 ημέρες αργότερα. Έξι μήνες πριν τη Μάχη της Κρήτης, η ελληνική και η βρετανική κυβέρνηση είχαν έρθει σε συμφωνία για την αμυντική θωράκιση της μεγαλονήσου. Έτσι, από τον Νοέμβριο του 1940 υπήρχαν βρετανικά στρατεύματα στην Κρήτη.[12] Ωστόσο, οι δυνάμεις αυτές ήταν μικρές λόγω της αρχικής ουδετερότητας της Ελλάδας καθώς και της χρησιμοποίησής τους, στη συνέχεια, στα βόρεια μέτωπα της χώρας. Οι συμμαχικές δυνάμεις δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν μια επίθεση από αέρος καθώς ο αριθμός των αεροσκαφών τους ήταν περιορισμένος και η κατάσταση των αεροσκαφών δεν ενέπνεε καμία εμπιστοσύνη. Αντιθέτως, η γερμανική αεροπορία ήταν πανίσχυρη και μπορούσε να επιτεθεί με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους.[13] Η αδύναμη αεράμυνα των Συμμάχων αλλά και το κακό οδικό δίκτυο της Κρήτης καθιστούσαν τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα για τους αμυνόμενους. Ο αριθμός των αντρών που βρίσκονταν στο νησί υπολογίζεται ότι έφταναν τους 40.000 περίπου (Έλληνες, Βρετανοί, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί).
Πριν από την επίθεση της 20ής Μαΐου 1941 και σε διάστημα έξι μηνών η βρετανική φρουρά είχε αλλάξει διοικητή οκτώ φορές, ενδεικτικό της σύγχυσης και έλλειψης στρατηγικής. Τελικά τη διοίκηση των βρετανικών και ελληνικών δυνάμεων ανέλαβε ο Bernard Freyberg, διοικητής της 2ης νεοζηλανδικής μεραρχίας. [14] Παρά τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η βρετανική διοίκηση, ήδη από τον Δεκέμβριο του 1940 είχαν εντοπιστεί τα σημεία που οι Γερμανοί θα επιχειρούσαν να καταλάβουν σε περίπτωση επίθεσης. Η περιοχή του κόλπου της Σούδας και τα αεροδρόμια του Μάλεμε, του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου αποτέλεσαν τα κεντρικά σημεία στα οποία αναπτύχθηκε η άμυνα των Συμμάχων.Εν τω μεταξύ, η βρετανική στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών είχε αναπτύξει ένα σύστημα υποκλοπής πληροφοριών με το όνομα Ultra. [15] Με αυτόν τον τρόπο, οι Βρετανοί κατάφεραν να μάθουν τα σχέδια των Γερμανών για την Κρήτη και να προετοιμαστούν όσο γινόταν καλύτερα. Στα αρνητικά της υπεράσπισης της Κρήτης είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι ο διοικητής των βρετανικών και ελληνικών δυνάμεων, Bernard Freyberg, πίστευε ότι η Γερμανία θα επιχειρούσε να καταλάβει την Κρήτη από θαλάσσης. Ακόμα, η μοναδική ένοπλη εξέγερση εναντίον του καθεστώτος του Μεταξά το 1938 στα Χανιά είχε φέρει τον αφοπλισμό των Κρητικών. [16] Αλλά και οι Γερμανοί έκαναν δύο σοβαρά σφάλματα: υποτίμησαν τον αριθμό των ανδρών των συμμαχικών δυνάμεων και δεν ανέμεναν σημαντική αντίδραση από την πλευρά των Κρητών. [17]
Υποσημειώσεις – Παραπομπές
[10] Cosmote TV: «Επιχείρηση Ερμής – Η Μάχη της Κρήτης E1: Πριν τη Μάχη», YouTube, 19 Μαΐου, 2021, https://www.youtube.com/watch?v=CfvG3M9YMOs
[11] Australian and New Zealand Army Corps
[12] David Brewer, Ελλάδα 1940–1949. Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση, Εμφύλιος, μετάφραση: Κατερίνα Σέρβη, Πατάκης, Αθήνα, 2020, σ. 68-70
[13] David Brewer, Ελλάδα 1940-1949, ό.π., σ. 71-73
[14] Δημήτριος Κ. Αποστολόπουλος, «H μάχη της Κρήτης (Μάιος 1941): Η γερμανική οπτική» στο Νεοελληνικά Ιστορικά, Κέντρον Ερεύνης της Ιστορίας του Νεώτερου Ελληνισμού, Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα, τόμος τέταρτος, σ. 11-34 http://www.academyofathens.gr/sites/default/files/TOMOS%204.pdf και David Brewer, Ελλάδα 1940-1949, ό.π., σ. 71-73
[15] Οι υποκλοπές αυτές πήραν το όνομα αυτό καθώς υπερέβαιναν την υψηλότερη βρετανική διαβάθμιση ασφαλείας.
[16] Με πρόσχημα τον εκσυγχρονισμό του στρατού σε δύσκολες εποχές, οι Κρήτες παρέδωσαν τα όπλα τους μένοντας με τα παλαιά. Δημήτριος Κ. Αποστολόπουλος, «H μάχη της Κρήτης», ό.π. σ. 15
[17] Αυτό σε κάποιο βαθμό γίνεται κατανοητό αν λάβουμε υπόψη ότι οι αλεξιπτωτιστές δεν είχαν συναντήσει σοβαρή αντίσταση στη Γαλλία, στη Νορβηγία, στις Κάτω Χώρες και στην Κόρινθο.
Heinz A. Richter: η ζωή και το έργο του
Εργογραφία του Heinz A. Richter