Το νερό και η αυξανόμενη κατανάλωσή του από τη μια καθώς και η έλλειψη του από την άλλη (με ότι πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά, οικολογικά προβλήματα αυτό συνεπάγεται) αποτελούν βασικό θέμα συζήτησης κυβερνήσεων, πολυεθνικών, οργανώσεων πολιτών, οικολογικών οργανώσεων κ.ά. Προφανώς κάθε πλευρά έχει τους δικούς της στόχους και τα δικά της συμφέροντα. Το ποιος θα κερδίσει τις μάχες αυτές αλλά και τον πόλεμο του νερού σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό την ποσότητα, την ποιότητα και την τιμή του νερού ίσως ακόμα και του τι μορφής πολιτική εξουσία θα έχουμε. Πως θα είναι το μέλλον των πόλεων με λίγο ή καθόλου νερό; Πως θα πραγματοποιείται η λελογισμένη χρήση του; Πως θα συμπεριφέρονται οι πλούσιοι και πως οι φτωχοί σε μια τέτοια κρίση; Το δεκατριών λεπτών ντοκιμαντέρ Scenes from a Dry City (Εικόνες από μια άνυδρη πόλη) των Francois Verster και Simon Wood γυρισμένο το 2018 προβάλλει εικόνες από το μέλλον και δίνει μια εικόνα για το τι ενδεχομένως μας περιμένει.
Το νερό είναι πηγή ζωής. Όπου υπάρχει κάνει τη ζωή των ανθρώπων πιο εύκολη ακόμα κι αν δεν το συνειδητοποιούν, ενώ στην αντίθετη περίπτωση, δηλαδή στην απουσία του, επικρατούν οι εικόνες καταστροφής, εγκατάλειψης και ερήμωσης. Από το 2015 έως το 2018 η πόλη του Cape Town στη Νότια Αφρική αντιμετώπισε πολύ σοβαρά προβλήματα ξηρασίας καθώς δεν είχε βρέξει για τρία ολόκληρα χρόνια. Η πόλη κινδύνευε να φτάσει στη «Day Zero», την ημέρα μηδέν, όπου δεν θα μπορούσε να παρέχει ούτε μια σταγόνα νερό στους κατοίκους της.
Πρίν ξεκινήσουμε να μιλάμε για το ντοκιμαντέρ θα αναρωτηθεί κάποιος/κάποια, μα πόσα μπορούν να ειπωθούν σε δεκατρία λεπτά; Αν οι συντελεστές είναι ικανοί μπορούν να δημιουργήσουν ένα μικρό αριστούργημα και αυτό ακριβώς έκαναν οι Francois Verster και Simon Wood. Σημείο εκκίνησης του ντοκιμαντέρ αποτελούν οι δηλώσεις της τότε δημάρχου της πόλης Patricia de Lille (2) που παραδέχεται ότι «…δεν μπορούμε πλέον να ζητάμε από τους ανθρώπους να σταματήσουν να σπαταλούν νερό, πρέπει να τους αναγκάσουμε». Οι σκηνοθέτες δεν έχουν καμία αμφιβολία ως προς το ποιος θα πληρώσει αυτήν την κρίση. Νέοι συλλαμβάνονται από την αστυνομία να πλένουν αυτοκίνητα παράνομα. Αν δεν κάνουν αυτή τη δουλειά ομολογεί στεναχωρημένος ένας αστυνομικός, θα αναγκαστούν να κάνουν διαρρήξεις και ληστείες. Είναι σαφές ότι πρέπει να υπάρχει ένας τρόπος οι κατώτερες τάξεις να βγάζουν τα προς το ζην. Στη συνέχεια άνθρωποι κάθε ηλικίας με τα μπιτόνια ανά χείρας, συγκεντρώνονται στις κοινοτικές βρύσες για να πάρουν νερό.
Οι σκηνοθέτες καταγράφουν την νέα πραγματικότητα στη ζωή των πολιτών του Cape Town μ’ ένα τρόπο που δεν αφήνει κανένα θεατή αδιάφορο. Δίνουν λόγο και εικόνα στους πολίτες που δεν θέλουν την ιδιωτικοποίηση του νερού. Οι απόψεις τους είναι ξεκάθαρες: «Δεν μπορείτε να βγάλετε κέρδος από το νερό. Το νερό είναι απαραίτητο για τη ζωή. Αυτό δεν σημαίνει ότι αν δεν έχετε χρήματα δεν μπορείτε να προμηθευτείτε νερό. Πρέπει να παρέχουμε νερό σε όλους και πρέπει να είναι δωρεάν». Είναι σημαντικό να το επισημάνουμε διότι μερικές φορές ξεχνάμε ότι οι καπιταλιστές εμφανίζονται ως σωτήρες των πόλεων όταν αυτές αντιμετωπίζουν μεγάλες κρίσεις ώστε να βάλουν χέρι σε πηγές, πόρους, δημόσιες εκτάσεις κλπ.
Ιδιαίτερα πετυχημένη στιγμή στο ντοκιμαντέρ είναι η εναλλαγή εικόνων μεταξύ χιλιάδων διαδηλωτών που έχουν ξεχυθεί στους δρόμους ενάντια στην προσπάθεια ιδιωτικοποίησης του νερού και ενός παίχτη του γκολφ που χτυπάει το μπαλάκι μέσα στο ξερό ποτάμι. Αναμφίβολα, οι εικόνες αυτές παραπέμπουν στο παλαιό καθεστώς του apartheid, όπου η λευκή μειοψηφία κυβερνούσε αδιαφορώντας για τη ζωή και τα δικαιώματα των πολλών.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι αστυνομικοί έλεγχοι στα σπίτια των κατοίκων για να διαπιστώσουν αν οι πολίτες χρησιμοποιούν το νερό όπως έχει καθορίσει ο Δήμος. Αργά αλλά σταθερά ενσωματώνεται στη σκέψη των ανθρώπων ο έλεγχος της χρήσης του νερού από τα σώματα ασφαλείας. Αυτή είναι πραγματικά μια εικόνα από το μέλλον.
Σε εποχές κρίσης ευδοκιμούν κάθε λογής σωτήρες, χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του ευαγγελιστή ιεροκήρυκα Angus Buchan που δηλώνει σε συγκέντρωση μελών της Εκκλησίας του στο Mitchells Plain στις 24 Μαρτίου 2018: «Όχι πια πορνεία, όχι πια ναρκομανείς, όχι πια αλκοολικοί, όχι πια φόβος. Πίστη στο Θεό. Μετάνοια. Μετάνοια σημαίνει επιστροφή στον Θεό. Θα ανοίξω ποτάμια στα πιο υψηλά σημεία και πηγές στο μέσον των κοιλάδων. Ο Θεός σού μιλάει Νότια Αφρική. Είμαι η φωτιά που καίει. Χωρίς μετάνοια, δεν υπάρχει σωτηρία. Χωρίς μετάνοια, δεν υπάρχει βροχή. Πίστη στον Θεό. Συγχώρεσε τις αμαρτίες μας, φέρε βροχή στη γη. Πρώτα έρχεται η πνευματική βροχή και μετά η βροχή. Άφθονη βροχή» (3).
Οι πιστοί προσεύχονται να βρέξει. Και γιατί ο Θεός δεν τους άκουσε εδώ και τρία χρόνια; Οι σκηνοθέτες μέσα από τα σύντομα πλάνα τους προβάλλουν την απελπισία των ανθρώπων αλλά και την αποξένωση τους από την πραγματικότητα της ζωής. Η κλιματική αλλαγή αποτελεί πια γεγονός που θα προκαλέσει, κατά πάσα πιθανότητα, σημαντικές αλλαγές στον πλανήτη μας (αύξηση της θερμοκρασίας της γης, λιώσιμο των πάγων, αύξηση της στάθμης της θάλασσας, ακραία καιρικά φαινόμενα, λειψυδρία, κ.ά.). Μπορούμε να φανταστούμε αυτούς τους ανθρώπους αντί να άγονται και να φέρονται από έναν ευαγγελιστή ιεροκήρυκα να επιδιώκουν την προστασία του περιβάλλοντος;
Η εκπαιδευτική αξία του ντοκιμαντέρ
Μπορεί το Scenes from a Dry City να χρησιμοποιηθεί για εκπαιδευτικούς λόγους; Αναμφίβολα ναι, αλλά απαιτείται ιδιαίτερη προετοιμασία ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα (έφηβοι, ενήλικες) στην οποία θα απευθυνθούμε. Είναι προφανές ότι πρέπει να αναλυθούν έννοιες και να εξηγηθούν ιστορικά ζητήματα. Πως λειτουργεί το σύστημα υδροδότησης των πόλεων; Σε τι μπορεί να οφείλεται η ξηρασία ή η λειψυδρία; Τι σημαίνει οικολογική κρίση και τι υπερθέρμανση του πλανήτη; Ποια είναι η ιστορία της Νότιας Αφρικής μετά το τέλος του apartheid; Τι είναι οι ευαγγελιστές ιερκήρυκες και τι επιζητούν; Τι είναι το ντοκιμαντέρ και πως λειτουργεί;
Υστερόγραφο
Σήμερα τα φράγματα της περιοχής του Cape Town είναι γεμάτα νερό όπως ήταν πριν το 2015, ωστόσο, αυτό που έχει σημασία είναι κατά πόσο οι άνθρωποι στο Cape Town αλλά και σε όλο τον κόσμο έχουμε καταλάβει την πραγματική αξία του και πως μπορούμε να μάθουμε το χρησιμοποιούμε σωστά διατηρώντας το και για τις επόμενες γενιές σε συνθήκες παγκόσμιας οικολογικής κρίσης.
(1) Vandana Shiva, Πόλεμοι για το νερό, μετάφραση: Βασίλης Φερφύρης, Εξάρχεια, Αθήνα, 2011, σ. 63
(2) Σήμερα η Patricia de Lille είναι υπουργός Δημοσίων Έργων και Υποδομών της Νοτίου Αφρικής.
(3) Η ομιλία του ευαγγελιστή Angus Buchan στο Mitchells Plain στις 24 Μαρτίου 2018 διάρκειας περίπου τριάντα λεπτών υπάρχει στο https://www.youtube.com/watch?v=7FIa6OeNB1M Στην προσωπική ιστοσελίδα του Buchan μπορείτε να δείτε όλα όσα έγιναν πριν, κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά το τέλος της ομιλίας του, διάρκειας μιας ώρας και τριανταεπτά λεπτών https://subsplash.com/angusbuchan/latest/mi/+gczhqgt
Scenes from a Dry City (Εικόνες από μια άνυδρη πόλη) 2018
Διάρκεια ταινίας: 13 λεπτά, έγχρωμη, DCP
Γλώσσα: Αγγλικά
Υπότιτλοι: Αγγλικά
Σκηνοθεσία François Verster, Simon Wood
Παραγωγή: Simon Wood / SaltPeter Productions
Εκτέλεση παραγωγής: Charlotte Cook, Laura Poitras
Οπερατέρ: Simon Wood, François Verster
Μοντάζ: Khalid Shamis
Ήχος: François Verster, Simon Wood
Σχεδιασμός ήχου: Stef Albertyn
Αντίγραφο προβολής: Field of Vision
Field of Vision https://fieldofvision.org/scenes-from-a-dry-city